dr Marek Smoła

 

Historia parafii p.w. św. Wawrzyńca w Biegonicach

(Materiał do konkursu parafialnego)

 

I.

 

Miejscowości leżące w granicach parafii – Biegonice (dawna wieś, obecnie część Nowego Sącza) oraz Łazy Biegonickie posiadają długą historię. Biegonice łączone są przez niektórych z pierwotnym grodem kasztelańskim Sądecczyzny, być może zlokalizowanym na Winnej Górze, strategicznie położonej u zbiegu Popradu i Dunajca. Nazwa – pierwotnie Biegunice (niem. Laufendorf – „wieś biegaczy”) – sugeruje wypełnianie przez mieszkańców zadań posłańców na rzecz lokalnej administracji państwowej, co nadawało osadzie leżącej u stóp grodu kasztelańskiego charakter osady służebnej.

Zmiany własnościowe na Sądecczyźnie, przekazanie całej tej prowincji w prywatne władanie księżnej Kunegundy, żony księcia krakowsko-sandomierskiego Bolesława Wstydliwego, przyspieszyły przemiany prawno-ekonomiczne na tym obszarze, widoczne choćby w nadawaniu istniejącym już miejscowościom praw lokacyjnych (tzw. prawo niemieckie). Na skutek tego procesu wieś uzyskiwała samorząd (sołtysa i ławę wiejską, czyli sąd) oraz regularny układ pól, ułatwiający uprawę i hodowlę. Według lokalnej tradycji (bez możliwości potwierdzenia tego faktu) Biegonice uzyskały prawo niemieckie w 1268 roku.

Łazy Biegonickie powstały jako naturalna konsekwencja powiększania obszaru dogodnego pod uprawę. Inicjatywa tych działań wyszła zapewne od klasztoru klarysek w Starym Sączu, który – na skutek zapisu dokonanego przez księżną Kunegundę – stał się właścicielem jej dóbr na Sądecczyźnie. Klasztor był więc właścicielem Biegonic, a w XV wieku (wtedy po raz pierwszy Łazy występują w źródłach) także tej drugiej miejscowości należącej do parafii, rozłożonej nieco na wschód od Biegonic, na zboczach zamykających szeroką dolinę rzeczną.

 

 

II.

 

Przez długie lata za początek parafii przyjmowano rok 1269, choć – poza późnym dokumentem z XVII wieku – nie umiano wskazać poważnego źródła mogącego tę datę potwierdzić. Współcześnie udało się znaleźć bardziej szczegółowe w treści dokumenty  potwierdzające datę 1269 jako rok założenia parafii. Wielkie zasługi położył w tym zakresie zasłużony dla parafii proboszcz, ks. Adam Bydłoniewicz, syn starosądeckiej rodziny, który dbał o archiwum parafialne, ale toczył też spory z klaryskami o posługi chłopów. Wykazał, sięgając do istniejących jeszcze wówczas zapisków, i wpisał do prowadzonych przez siebie ksiąg parafialnych zdanie, z którego wprost wynika, że parafia powstała w 1269 roku.

Fundatorką parafii była księżna Kunegunda, ówczesna właścicielka Sądecczyzny. Nadała proboszczowi (nie znamy jego imienia, ale być może był to Henryk, dworzanin Kunegundy) jeden łan ziemi (wg ówczesnej miary powierzchni było to ok. 16 ha) rozłożony wzdłuż potoku Szczubanowskiego. Z czasem dobra należące do parafii i proboszcza uległy znacznemu powiększeniu, sięgając pod koniec XVIII wieku nawet 60 ha.

Aby powstała nowa parafia swoją zgodę na ufundowanie kościoła i utworzenie parafii musiał wyrazić lokalny biskup. Sądecczyzna należała wówczas do rozległej diecezji krakowskiej, która została utworzona w 999 roku. W 1269 roku biskupem krakowskim był Paweł z Przemankowa, polityczny stronnik księcia Bolesława i jego małżonki Kunegundy. Zapiski ks. Bydłoniewicza mówią wyraźnie, że biskup takiej zgody udzielił. Zostały w ten sposób spełnione wszystkie wymagane wówczas przez prawo warunki do powstania parafii. Należy podkreślić, że najpewniej nigdy nie został wystawiony osobny dokument fundacyjny parafii. Obowiązek wystawienia takiego dokumentu pojawił się w prawie kościelnym dopiero później.

Rola św. Kingi w ufundowaniu biegonickiej parafii znalazła odzwierciedlenie w posiadanym przez klasztor klarysek w Starym Sączu prawie wskazywania kandydata na proboszcza parafii (biskupowi przysługiwało jedynie prawo weta). Tzw. prawo patronatu przysługiwało więc klasztorowi, choć sporadycznie było ono kwestionowane. Znamy kilka przypadków powołania proboszczów przez inne instytucje, w tym za zgodą Stolicy Apostolskiej, co prowadziło do konfliktów personalnych. Najbardziej spektakularny miał miejsce w latach 1761-1769, kiedy urzędujący proboszcz ks. Jan Sitowski musiał opuścić parafię, a urząd objął ks. Wojciech Mroziński. Po kilku latach ks. Sitowski wrócił na stanowisko (nota bene – ks. Sitowski w czerwcu 1775 roku został zamordowany na plebanii w Biegonicach).

W latach 1269-1786 parafia należała do diecezji krakowskiej. W okresie 1786-1821 trwało pewne zamieszanie administracyjne, gdyż granice kościelne zmieniały się wtedy często na skutek zmian politycznych. Parafia zmieniała więc przynależność należąc wówczas do diecezji tarnowskiej, następnie ponownie krakowskiej, a później pozostawała w składzie tzw. wikariatu starosądeckiego, który był częścią diecezji krakowskiej, ale podlegał personalnie arcybiskupowi we Lwowie. Dopiero w 1821 roku utrwalił się porządek, który dla Biegonic oznaczał przynależność do diecezji tynieckiej, przemianowanej wkrótce na tarnowską.

W latach 1448-1791 w strukturze diecezji krakowskiej istniał tzw. archidiakonat sądecki utworzony wraz z kapitułą św. Małgorzaty w Nowym Sączu. Mniejszą jednostką administracji kościelnej był dekanat sądecki, którego istnienie potwierdzone jest już w XIV wieku. Wiadomo, że należąca do niego parafia w Biegonicach płaciła tzw. świętopietrze na rzecz Stolicy Apostolskiej od 1325 roku. Dekanat sądecki, przy zmieniającej się liczbie parafii, istniał do 1851 roku, gdy podzielono go na dwa, tworząc nowosądecki i starosądecki. Od tego czasu parafia należy do tego drugiego. Jego granice i liczba parafii również ulegały zmianie, współcześnie – w 2018 roku – obejmuje 12 placówek duszpasterskich, zaś obowiązki dziekana wypełnia proboszcz z Podegrodzia, ks. prałat Józef Wałaszek.

Podlegając zwierzchnim władzom kościelnym parafia w Biegonicach była wielokrotnie wizytowana. Obowiązek taki nałożył na biskupów sobór trydencki, obradujący, z przerwami, w latach 1548-1563. Określono wówczas, że wizytacja kanoniczna powinna odbywać się nie rzadziej niż raz na dziesięć lat. Pierwsza znana, zapewne też pierwsza w ogóle wizytacja, miała miejsce w latach 1565-1566 (nie znamy dokładnej daty). Wiadomo, że właśnie w tym czasie parafie archidiakonatu sądeckiego wizytował ks. Marek z Lipnicy. Kolejne wizytacje odbywały się jednak nieregularnie – 1596, 1608, 1618 i 1728. W okresie przynależności do diecezji tarnowskiej, po 1821 roku, wizytacje odbywały się z większą regularnością. Do Biegonic przybywali biskupi tarnowscy lub ich sufragani. Ostatnią do tej pory wizytację odbył bp Andrzej Jeż w 2018 roku.

Przepisy prawa kościelnego nakładają również na dziekanów obowiązek wizytowania parafii. Powinno się to odbywać przynajmniej raz w roku. Najwcześniejsza odnotowana wizytacja dziekańska miała miejsce w Biegonicach w kwietniu 1629 roku. Wizytowali parafię i archidiakoni sądeccy, i dziekani sądeccy, i – od połowy XIX wieku – dziekani starosądeccy.

 

 

III.

 

Ważne miejsce w historii i współczesności biegonickiej parafii zajmują obiekty sakralne. W długiej historii na terenie parafii znajdowało się ich wiele.

Kościół parafialny od zawsze nosił wezwanie św. Wawrzyńca, Diakona i Męczennika, zamordowanego podczas wielkich prześladowań Kościoła w 258 roku. Pierwszy kościół parafialny, najpewniej drewniany, wybudowano z polecenia księżnej Kunegundy w roku utworzenia parafii tj. 1269r. Część jego wyposażenia pochodziła od księżnej, może nawet została wykonana jej ręką. Ta pierwsza świątynia została zniszczona przez Tatarów podczas ich najazdu w roku 1288. Kościół odbudowano w tym samym miejscu już rok później. Wiemy, że na pewno był drewniany, posiadał trzy ołtarze, których treść stanowiły wspaniałej wartości drewniane tryptyki. Ich zdemontowane elementy oglądali w Biegonicach pod koniec XIX wieku studenci krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych – Stefan Matejko, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański.

Drugi kościół parafialny spłonął, zapewne na skutek zaniedbania, nauczyciela szkoły parafialnej, Walentego Grudnika 31 marca 1646 roku. Obowiązkiem patrona – czyli klasztoru klarysek – było odbudowanie kościoła parafialnego. Stało się to szybko, może jeszcze w tym samym roku, za staraniem ówczesnej ksieni klarysek Anny Lipskiej. Trzeci kościół parafialny został wymurowany z kamienia. Materiał budowlany pochodził z kamieniołomu znajdującego się u podnóża Winnej Góry, drewno na dach z lasu plebańskiego. Kościół posiadał trzy ołtarze. W głównym znajdowała się rzeźba św. Wawrzyńca ze srebrną koroną i srebrną „sukienką”, nad nią zaś zapewne obraz Matki Bożej, obecnie przechowywany w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. W kościele znajdowały się ponadto dwa ołtarze boczne, które z czasem były ozdabiane obrazami i rzeźbami fundowanymi przez parafian i proboszczów. W ten sposób m.in. do kościoła trafiła rzeźba św. Jana Nepomucena, obecnie stojąca na postumencie w pobliżu kościoła. Jest prawdopodobne, że znajdujące się obecnie w kościele rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława, jak również rzeźby z grupy Trójcy Św., pochodzą właśnie z tego kościoła. W roku 1660 proboszcz Adam Bydłoniewicz ufundował kamienną chrzcielnicę, która służy do dzisiaj, parafianie zaś ufundowali kamienną kropielnicę, znajdującą się w przedsionku współczesnego kościoła. Ostatnią mszę w starym kościele odprawiono 8 lipca 1907 roku.

Pod koniec XIX wieku stan techniczny kościoła uległ gwałtownemu pogorszeniu. Pojawiły się więc plany remontu lub budowy nowego kościoła. To ostatnie przeforsował – wraz z ówczesną radą parafialną – proboszcz Andrzej Niemiec. Wbrew wcześniejszym poglądom autorem projektu nie jest wybitny galicyjski architekt Jan Sas Zubrzycki, a Józef Taborski. Kościół wybudowano w popularnym wówczas stylu zwanym gotykiem nadwiślańskim. Świątynia jest orientowana, czyli z prezbiterium skierowanym w stronę wschodnią, jednonawowa, zamknięta wielościennym prezbiterium, z nawą poprzeczną (transeptem), w którym usytuowane są boczne kaplice. Od frontu znajduje się wysoka wieża, w której umieszczone są dzwony. Najstarszy – odlany w 1553 roku w Preszowie (wówczas na Węgrzech) w zakładzie ludwisarskim Jerzego Wierda, pochodzącego z niemieckiego Klagenfurtu. Trzy nowe dzwony – Św. Rodzina, św. Józef, św. Antoni – zostały zakupione w 1995 roku w Przemyślu i poświęcone przez biskupa Józefa Gucwę w dniu odpustu parafialnego (10 sierpnia).

Wymiary kościoła są następujące: długość 31 metrów, szerokość nawy głównej to 9 metrów, zaś długość transeptu to 22 metry. Wieża ma 23 metry wysokości. W 1929 roku powstała odnawiana obecnie polichromia wnętrza kościoła, którą wykonali Franciszek i Albin Sarna. Zwracają w niej uwagę wyobrażenia scen biblijnych – na lewej ścianie nawy Nawiedzenie św. Elżbiety, zaś na prawej Ofiara Abrahama. Malowidła pokryły również ściany chóry, gdzie znalazły się m.in. podobizny króla Dawida i św. Cecylii, patronki śpiewu kościelnego. Poświęcenia nowego kościoła dokonał ks. Alojzy Góralik, wówczas proboszcz parafii św. Małgorzaty w Nowym Sączu, 26 czerwca 1909 roku. Konsekracja świątyni nastąpiła zaś podczas wizytacji kanonicznej dokonanej przez biskupa tarnowskiego Leona Wałęgę 12 lipca 1921 roku. W listopadzie 1987 roku został wpisany do rejestru zabytków. W 1994 roku proboszcz Atłas przeprowadził gruntowny remont wnętrza kościoła. Wykonano m.in. nową posadzkę, mensę ołtarzową, ambonkę. W ołtarzu umieszczono relikwie bł. Karoliny Kózkówny. W dniu odpustu parafialnego w 2018 roku do kościoła wprowadzono uroczyście relikwie św. Wawrzyńca, pozyskane w Rzymie przez proboszcza ks. Piotra Lisowskiego.

W obecnym kościele umieszczono trzy ołtarze – w prezbiterium św. Wawrzyńca, a w kaplicach bocznych Najświętszego Serca Pana Jezusa i Matki Bożej Różańcowej. Dopiero w latach II wojny światowej powstał czwarty ołtarz, w którym umieszczono obraz Matki Bożej Biegonickiej. Stacje drogi krzyżowej wykonano w 1910 roku w austriackim Gröden. W 1910 roku umieszczono również w kościele organy, które zaprojektował i zbudował znany w Galicji organmistrz, Tomasz Fall. Już jednak w 1929 roku przebudował je Bartłomiej Ziemiański.

Oprócz kościołów na terenie parafii istniało (niektóre istnieją do dzisiaj) – kilka kaplic. Ks. Niemiec zapisał w szkicu przygotowywanej historii parafii, że w latach 1290-1369 istniała na Winnej Górze, ufundowana przez św. Kingę, kaplica cesarzowej Kunegundy.

W latach 1624-1795 w dolnej części Biegonice – na tzw. Podoleńcu – istniał kościółek św. Sebastiana, patrona od morowego powietrza, zbudowany z inicjatywy ks. Wciankowicza, duchownego zasłużonego dla całej Sądecczyzny. W 1646 roku ta mała świątynia spełniała rolę kościoła parafialnego. Kościółek był murowany, kryty gontem, z małym chórem i drewnianą podłogą. Niszczejąc z czasem, uległ być poważnemu uszkodzeniu podczas powodzi w 1795 roku, skutkiem czego został zburzony na polecenie ówczesnego proboszcza, ks. Jana Bayera.

W latach 1961-2017 istniała kaplica domowa sióstr szarytek, posługujących w parafii od 1944 roku. W kaplicy znajdowało się tabernakulum, stacje drogi krzyżowej, obraz Serca Bożego, portrety założycieli zgromadzenia szarytek – św. Wincentego á Paulo i św. Ludwiki de Marillac.

Już w latach dziewięćdziesiątych XX wieku pojawił się pomysł wybudowania na cmentarzu specjalnej kaplicy. Ostatecznie budowę rozpoczęto w 2006, a ukończono w 2009 roku. Budynek poświęcił bp tarnowski Wiktor Skworc. Na obszarze parafii znajduje się ponadto 15 kapliczek i 5 krzyży.

Ważne miejsce na terenie parafii zajmowały i zajmują cmentarze. Zgodnie z dawną tradycją kościoła zmarłych grzebano pierwotnie wokół świątyni, a tylko sporadycznie pochówki odbywały się pod posadzką kościoła. Jeszcze pod koniec XIX wieku istniała płyta nagrobna ks. Adriana Habdańskiego, zmarłego w 1574 roku biegonickiego proboszcza. Zapewne ok. 1785 roku wytyczono współczesny cmentarz parafialny (przy ul. Węgierskiej). Do tego czasu wokół kolejnych biegonickich kościołów pochowano kilka tysięcy wiernych. W okresie staropolskim istniał również cmentarz wokół kościoła św. Sebastiana, gdzie zapewne grzebano m.in. ofiary epidemii. Od końca XVIII wieku czynny był już tylko nowy cmentarz, współczesny cmentarz parafialny, w XIX wieku ogrodzony kamiennym murem, kilkakrotnie poszerzany. Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z przełomu XIX i XX wieku, gdyż wcześniej nie było zwyczaju zabezpieczania grobów kamienną czy murowaną konstrukcją. Najstarszy zachowany grób skrywa doczesne szczątki młodego biegonickiego proboszcza, ks. Michała Sopaty, zmarłego nagle w styczniu 1884 roku. Oprócz niego na cmentarzu spoczywają jeszcze ciała dwóch proboszczów – ks. Andrzeja Niemca (zm. 1908) i ks. Leona Miętusa (zm. 1932).

Ważnym miejscem jest tzw. Olszynka Biegonicka, zwana niegdyś nieładnie „Krzakami”, gdzie w latach II wojny światowej Niemcy trzykrotnie dokonali egzekucji mieszkańców Sądecczyzny. Łącznie – 19 grudnia 1939, 21 sierpnia i 27 września 1941 roku – hitlerowcy zamordowali 78 osób, przy czym najbardziej krwawa była druga egzekucja, w której zginął m.in. znany sądecki malarz Bolesław Barbacki. Był to niemiecki odwet za akcję uwolnienia z sądeckiego szpitala Jana Karskiego, ważnego przedstawiciela Rządu Polskiego w Londynie. Wielkim orędownikiem uporządkowania tego miejsca pamięci był znany w Biegonicach nauczyciel Franciszek Kondolewicz. Stosowny pomnik odsłonięto w czerwcu 1958 roku.

 

 

IV.

 

Bardzo bogata jest działalność parafii w wymiarze duszpasterskim. Warto jednak pamiętać, że dopiero w 1970 roku wprowadzono liturgię mszy św. w języku polskim, co było efektem ustaleń soboru watykańskiego drugiego. Początkowo też msza św. była odprawiana jedynie rano (do XX wieku nie było mszy św. wieczornej), zaś w niedzielę i święta miały miejsce tylko dwie msze – prymaria (poranna) i suma (przed południem).

Cała liturgia jest w Biegonicach zgodna z porządkiem roku liturgicznego, przyjętego w Kościele katolickim. Dzieli się on na siedem okresów: adwent, okres Bożego Narodzenia, pierwsza część okresu zwykłego, Wielki Post, Święte Triduum Paschalne, okres Wielkanocny i druga część okresu zwykłego. Zgodnie z praktyką Kościoła w biegonickiej parafii odprawia się nabożeństwa typowe dla poszczególnych części roku liturgicznego. W adwencie wypadają więc roraty (nabożeństwo ku czci Matki Bożej). Tzw. msza św. pasterska to z kolei stały element bogatej liturgii okresu Bożego Narodzenia. Z kolei w okresie Wielkiego Postu charakterystycznym nabożeństwem jest posypanie głów popiołem we Środę Popielcową, a następnie odprawiane regularnie nabożeństwa Drogi Krzyżowej i Gorzkich Żali. Ukoronowaniem zaś Świętego Triduum jest nabożeństwo Wigilii Paschalnej w Wielką Sobotę, połączone z procesją rezurekcyjną, odprawiane – zgodnie z przepisami Kościoła – o zmroku. Bogaty rytuał ma również tradycyjny obchód uroczystości Bożego Ciała z procesją do czterech ołtarzy, która zgodnie z dawnym zwyczajem kieruje się z kościoła parafialnego do kapliczki na Podoleńcu i z powrotem.

W parafii odprawia się również liczne stałe nabożeństwa poświęcone osobom Trójcy św. – np. nabożeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa (w pierwszy piątek), nabożeństwo czerwcowe z litanią do Najświętszego Serca Pana Jezusa, nabożeństwo z okazji tzw. Dni Krzyżowych przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego (z procesją i śpiewem litanii do wszystkich świętych), czy praktykowana od pewnego czasu we czwartki adoracja Najświętszego Sakramentu.

Bardzo ważne miejsce w liturgii zajmuje kult Matki Bożej. Oprócz licznych uroczystości (Matki Bożej Królowej Polski – 3 maja, czy Wniebowzięcia NMP – 15 sierpnia), świąt i wspomnień, charakterystyczne dla pobożności polskiej są również stałe nabożeństwa Maryjne związane z odmawianiem modlitwy różańcowej (październik), czy śpiewem litanii loretańskiej (maj). Kilkakrotnie też parafia przeżywała nawiedzenie symboli związanych z kultem maryjnym. Pierwsze miało miejsce w 1969 roku. Kolejne miało miejsce w 1982 roku (w związku z obchodami 600-lecia obecności cudownego obrazu Matki Bożej w klasztorze na Jasnej Górze), następne w 1987 roku, gdy obchodzono uroczyście tzw. rok Maryjny. Ostatnie jak dotąd nawiedzenie miało miejsce w parafii w dniach 4-5 maja 2000 roku, w związku z obchodami Roku Jubileuszowego.

Bardzo bogaty jest również kult świętych, których wspomina się w roku liturgicznym. Do najważniejszych czczonych w Biegonicach należy oczywiście św. Wawrzyniec, patron parafii, ale też św. Kinga, założycielka parafii, kanonizowana przez papieża Jana Pawła II podczas pobytu w Starym Sączu 16 czerwca 1999 roku, św. Florian (patron strażaków), którego figura została uroczyście ustawiona przed remizą OSP w Biegonicach w 2003 roku, św. Jan Paweł II kanonizowany 27 kwietnia 2014 roku, czy bł. ks. Jerzy Popiełuszko beatyfikowany w 2010 roku (którego kult rozwija proboszcz ks. Lisowski). W kościele parafialnym czci się również relikwie kilku ważnych świętych – wspomniano już o relikwiach św. Wawrzyńca i bł. Karoliny Kózkówny. W 2007 roku wprowadzono też uroczyście relikwie św. Ojca Pio i św. Siostry Faustyny. Szarytki przekazały parafii relikwie św. Wincentego a Paulo.  

Praktyki duszpasterskie związane z sakramentami można potwierdzić w Biegonicach stosunkowo wcześnie. Najstarsze księgi ochrzczonych pochodzą z 1653 roku – zapoczątkował je proboszcz ks. Adam Bydłoniewicz. Najstarsze notatki związane z małżeństwami zapoczątkowano rok później, zaś wykazy zmarłych prowadzone są od 1738 roku. Dopiero z 1896 roku (z czasu urzędowania proboszcza ks. Niemca) pochodzą informacje o liczbie udzielonych komunii św. Najwcześniejsza wzmianka o udzieleniu sakramentu I komunii św. pochodzi z 1959 roku, gdy przypadła ona w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa. W ostatnich latach utrwaliła się praktyka organizowania tej uroczystości w pierwszą niedzielę maja. Z kolei najwcześniejsza potwierdzona data udzielenia sakramentu bierzmowania to 24 sierpnia 1664 roku, gdy parafię odwiedził bp pomocniczy krakowski Mikołaj Oborski, dokonując jednocześnie konsekracji trzeciego kościoła parafialnego. Zwyczajowo sakramentu bierzmowania udzielali biskupi diecezji krakowskiej (przed 1786 rokiem), a później biskupi tarnowscy. Dopiero od 1968 roku przyjęto coroczny rytm udzielania sakramentu, choć nie co roku uroczystość odbywała się w Biegonicach (a choćby w Barcicach, Starym Sączu, czy Żeleźnikowej). Jeden raz też (w 2004 roku) sakramentu bierzmowania udzielał na podstawie specjalnych uprawnień ks. Alfred Kurek, proboszcz i dziekan starosądecki. W parafii pamięta się również o zmarłych – najstarsza zachowana lista wypominanych w ten sposób pochodzi z 1958 roku.

 

 

 

V.

 

Ważne w oddziaływaniach formacyjnych duszpasterstwa na wiernych parafii są różne przedsięwzięcia zamykające się ogólnym określeniem życie parafialne. Jednym z jego elementów są rekolekcje i misje św. Najstarsza informacja o ich przeprowadzeniu w parafii pochodzi z 1734 roku. Ostatnie jak dotąd misje przeprowadzili ojcowie redemptoryści w 2013 roku. Rekolekcje odbywają się regularnie, właściwie co roku (mamy je poświadczone od 1959 roku), przy czym z reguły organizowano je w okresie Adwentu (do 2009 roku), ks. Lisowski wprowadził praktykę organizacji rekolekcji w Wielkim Poście.

Jedną z najważniejszych uroczystości w parafii jest odpust związany z dniem święta patrona, przypadającym 10 sierpnia. Najstarsze informacje o praktyce takich nabożeństw pochodzą z 1749 roku, z czasów proboszcza Sitowskiego.  W 1994 roku przy okazji odpustu bp Życiński poświęcił nowy ołtarz z relikwiami bł. Karoliny Kózkówny, zaś w roku następnym bp Józef Gucwa poświęcił nowe dzwony zawieszone na wieży kościoła. Natomiast w roku 1998, w obecności bpa Wiktora Skworca miał miejsce w Biegonicach Diecezjalny Przegląd Orkiestr Parafialnych. Uroczysta suma odpustowa była celebrowana poza kościołem, przy ołtarzu polowym wzniesionym na parkingu. W 2016 roku 50-lecie kapłaństwa świętował ks. Józef Atłas, zaś jubileusz 25-lecia święceń przeżywał ks. P. Lisowski. Wreszcie – co trzeba tu zaznaczyć – w 2018 roku, w dniu parafialnego odpustu, w obecności bpa Leszka Leszkiewicza, uroczyście wprowadzono do kościoła relikwie św. Wawrzyńca.

Biegoniccy parafianie uczestniczyli – pośrednio lub bezpośrednio – w ważnych dla Kościoła wydarzeniach. Największym była chyba pielgrzymka papieża Jana Pawła II do ojczyzny w roku 1999 i dokonana 16 czerwca w Starym Sączu kanonizacja księżnej Kingi, założycielki biegonickiej parafii. Duże znaczenie dla parafii miała również obecność grupy włoskich pielgrzymów, którzy  lipcu 2016 roku przygotowywali się właśnie w Biegonicach do przeżywania Światowych Dni Młodzieży. Gościnnie przyjęto 28 młodych Włochów i jednego kapłana z miejscowości Faenza i Rawenna.

Parafianie byli informowani (niektórzy uczestniczyli w takich spotkaniach osobiście) o uroczystościach beatyfikacyjnych, czy kanonizacyjnych wielkich Polaków. W 1971 roku papież Paweł VI beatyfikował ojca Maksymiliana Kolbe, zaś w 1975 – Matkę Teresę Ledóchowską. W odbywającej się w Rzymie kanonizacji bł. Szymona z Lipnicy (dokonanej przez papieża Benedykta XVI) wziął udział biegonicki wikariusz, ks. Robert Krzyszkowski. W 2003 roku w Biegonicach miała miejsce peregrynacja ikony Jezusa Przemienionego, zaś w 2013 – nawiedzenie obrazu Pana Jezusa Miłosiernego.

Wśród różnych form duszpasterstwa stanowego zwracają uwagę – wychowanie do trzeźwości, duszpasterstwo małżeństw i rodzin, dzieci (z praktyką codziennego udziału we mszy św. podczas wakacji od 1991 roku), młodzieży, kierowców (najwcześniejsze znane w 1973 roku), chorych i starszych, nauczycieli, pracowników służby zdrowia, kolejarzy, ludzi pracy (przez dłuższy czas w diecezjalnych strukturach tego duszpasterstwa aktywny był ks. Atłas), czy rolników.

Na terenie parafii działało niegdyś 13 grup, stowarzyszeń i ruchów religijnych: Akcja Katolicka, Arcybractwo Rzymskie Najsłodszego Serca Pana Jezusa, Arcybractwo Ustawicznej Adoracji Najświętszego Sakramentu, Arcybractwo Konającego Serca Pana Jezusa i Matki Bożej Bolesnej, Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP Niewolników i Sług Maryi, Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, Towarzystwo Św. Wojciecha dla podniesienia śpiewu kościelnego, Towarzystwo Przyjaciół Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Różaniec Rodzinny, Apostolstwo Miłosierdzia Bożego, Ruch Odnowy w Duchu Świętym, Krucjata Eucharystyczna, Apostolstwo Chorych. Współcześnie zaś działa ich łącznie 14. Są to: Bractwo Żywego Różańca (co najmniej od 1874 roku, na dzień 31 grudnia 2017 roku było 16 róż), Stowarzyszenie Dzieci i Młodzieży Maryi, Ruch Krzewienia Duchowej Adopcji Dziecka Poczętego, Caritas, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Towarzystwo Przyjaciół Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie, Liturgiczna Służba Ołtarza, Szkoła Nowej Ewangelizacji św. Kingi, Związek Miłośników Muzyki – orkiestra parafialna, Chór Parafialny, Schola Dziecięca, Stowarzyszenie Wawrzyniec, Apostolat Modlitwy w Intencji Kapłanów Margaretka, Szkolne Koło Caritas.

 

 

VI.

 

Do najważniejszych działań parafii należą przedsięwzięcia dydaktyczne, wychowawcze i charytatywno-opiekuńcze. Pierwsze z nich odbywa się z reguły przez kazania, głoszone w niedziele i święta przez proboszcza, wikariuszy, czy celebrujących kapłanów. Najstarszy wykaz tematów kazań pochodzi z 1840 roku, głosił je wszystkie ówczesny proboszcz, ks. Jan Pallar.

Najwcześniejszą jednak formą oddziaływań dydaktycznych była jednak szkoła parafialna, która – bez możliwości precyzyjnego datowania – działała już w XV wieku. Pierwsi studenci Akademii Krakowskiej z Biegonic zostali odnotowani w 1494 roku. Osoby nauczycieli znamy jednak już z poł. XVI wieku. Najstarszym zachowanym jest Zygmunt Zych (1561 rok), a następnie Grzegorz z Mielca (pocz. XVII wieku) i Walenty Grudnik (poł. XVII wieku). Zapewne w drugiej poł. XVIII wieku połączono z osobą nauczyciela obowiązki organisty parafialnego – najwcześniejszym wypełniającym takie funkcje był Franciszek Stabkowicz. Szkoła parafialne działała do 1868 roku, gdy została podporządkowana władzom samorządowym i stała się szkołą państwową.

W parafii istniała również mała biblioteka. Być może przed 1650 rokiem ówczesna ksieni klarysek Anna Lipska ufundowała dla szkoły parafialnej małą bibliotekę. Taka na pewno działała w latach 30. XX wieku. Zachowała się z tego czasu pewna liczba książek, z których najstarsza pochodzi z 1608 roku! Wiadomo też, że biblioteka działała w okresie urzędowania ks. Lisa. Księgozbiór liczył 217 tomów, a korzystało z niego 84 czytelników. Działała jeszcze w 1990 roku, ale chyba już niedługo. Z kolei kolportaż prasy katolickiej podjęto w parafii dopiero w 1949 roku. Zestaw tytułów (z 1952 roku) był następujący: „Rycerz Niepokalanej”, „Niedziela”, „Pod opieką św. Józefa”, „Posłaniec Serca Jezusowego”, „Gość Niedzielny” i „Msza św.”. Współcześnie – w roku 2017 – rozprowadza się w parafii ok. 35 egzemplarzy „Gościa Niedzielnego”, 5 egzemplarzy „Małego Gościa Niedzielnego”, 10 egzemplarzy dwumiesięcznika „Miłujcie się”, 5 egzemplarzy „Promyczka Dobra” i 3 egzemplarze „Źródła”.

W okresie pracy duszpasterskiej w parafii ks. Marka Kuli, wikariusza, ukazało się 7 tomów fotokroniki, gdzie znalazło się wiele zdjęć z licznych parafialnych uroczystości i informacje związane z historią parafii, czy pracującymi i pochodzącymi z niej kapłanami i siostrami zakonnymi. Natomiast w listopadzie 2010 roku proboszcz Lisowski uruchomił stronę internetową parafii, wprowadzając w 2016 roku transmisję mszy św. odpustowej, a wkrótce coniedzielnej.

W kościele odprawia się również nabożeństwa okolicznościowe o charakterze patriotycznym, nawiązujące do największych wydarzeń w dziejach Polski. Wspomina się więc uchwalenie konstytucji 3 maja (1791), wybuch powstania listopadowego (1830), styczniowego (1863), odzyskanie niepodległości (1918), bitwę warszawską (1920), wybuch II wojny światowej (1939), lokalny ruch oporu i egzekucje w Olszynce Biegonickiej, walkę podjętą przez „żołnierzy wyklętych”, powstanie ruchu „Solidarność” (1980), wprowadzenie stanu wojennego (1981), zamordowania ks. J. Popiełuszki (1984), czy katastrofy smoleńskiej (2010).

Ważną rolę dydaktyczno-wychowawczą odkrywają w parafii pielgrzymki, w tym do wielkich maryjnych sanktuariów, czy do Rzymu. Parafianie często pielgrzymowali do Częstochowy (najwcześniejsza pielgrzymka odnotowana jest w 1971 roku). W 1983 roku została zainicjowana diecezjalna, tarnowska piesza pielgrzymka na Jasną Górę, w której biegoniccy parafianie biorą udział od roku 1984, pielgrzymując w grupie nr 23 „Dolina Popradu”. Najczęściej, aż 30 razy, wędrowała Maria Maciuszek. Wiemy też, że najliczniejsza grupa – 35 osób z parafii – pielgrzymowała w 1991 roku. W 1996 roku po raz pierwszy goszczono w parafii grupę słowackich pielgrzymów z Vranova, którzy wędrują na Jasną Górę w sierpniu każdego roku.

Na terenie parafii, z jej inicjatywy, dla parafian, odbywają się w kościele lub w innych miejscach przedstawienia artystyczne – spektakle, przedstawienia, koncerty. Najstarsza informacja o przedstawieniu przygotowanym przez parafian pochodzi z 1933 roku, gdy zaprezentowano żywot i męczeństwo św. Wenancjusza. Zwyczajowo też dzieci wystawiały w kościele jasełka. Prezentowano również parafianom filmy, jakich w czasach komunizmu nie emitowała polska telewizja. Już w 1980 roku zaprezentowano film „Pielgrzym” o pierwszych latach pontyfikatu św. Jana Pawła II. Kościół był również miejscem prezentacji wystaw. Najstarsza znana została poświęcona 50-leciu KUL-u (1968 rok).

Ważne miejsce w parafii zajmuje działalność charytatywna. Wydaje się, że w drugiej poł. XVII wieku mógł istnieć w parafii szpital, na co wskazuje zapis finansowy z testamentu proboszcza Bydłoniewicza (1670 rok) i imienna lista żebrzących z tamtego okresu. W pierwszych latach XXI wieku liczba objętych pomocą charytatywną sięgała ponad 100 osób. W latach 2011-2013 potrzebujący w parafii zostali objęci programami pomocy w postaci żywności PAED i FAED.

Pomocą obejmowano również mieszkańców innych miejscowości, które ucierpiały w wyniku pożarów (pierwszy raz w 1895 roku na rzecz odbudowy Długopola), czy powodzi (Dąbrowa Tarnowska, 1903). Z bliższych czasów pierwsza informacja o pomocy finansowej dla diecezjan, którzy ucierpieli w wyniku powodzi pochodzi z 1960 roku. Także w 1895 roku pochodzi informacja o pomocy materialnej dla mieszkańców odległej Lubljany (dzisiejsza Chorwacja), zniszczonej w wyniku trzęsienia ziemi. Ważną formą oddziały charytatywny jest również organizowany w Polsce Tydzień Miłosierdzia. Najwcześniejsza o nim informacja w parafii pochodzi z roku 1959.

Wiemy wreszcie, że parafianie z Biegonic i Łazów udzielali wsparcia parafiom, w których budowano lub remontowano kościoły. Najstarsza taka informacja (1896 rok) dotyczy budowy kościoła w Zakopanem. W 1905 roku wsparto zakup nowych organów do katedry w Tarnowie.

 

 

VII.

 

Proboszczowie i administratorzy parafii św. Wawrzyńca

LP	Imię i nazwisko	Funkcja	Okres
1	Arnold z Wrocławia	proboszcz	1312
2	Klemens	proboszcz	1325-1327
3	dr Jan Białka	proboszcz	1461
4	Maciej z Czorsztyna	proboszcz	b.d. – przed 16.6.1519
5	Albert ze Starego Sącza	proboszcz	od 16.6.1519
6	Maciej	proboszcz	1521
7	Stanisław z Lipnicy	proboszcz	1529
8	Maciej	proboszcz	do 11.3.1533
9	Marcin z Proszowic	proboszcz	2.4.1533 – brak danych
10	Adrian z Kościana	proboszcz	1541 – 5 [brak miesiąca]1574
11	Anicencjusz OF	administrator	1574
12	Jan Milanowski	proboszcz	30.4.1574-przed 20.7.1576
13	Stanisław Wąsowicz	proboszcz	20.7.1576-przed 24.4.1591
14	Andrzej Dąbrowski	proboszcz	1591-przed 29.4.1592
15	Andrzej Wargowski	proboszcz	29.4.1592-14.3.1608
16	dr Stanisław Sistowski	proboszcz	po 19.7.1608 – przed 18.6.1610
17	Mikołaj Wąsowicz	proboszcz	18.6.1610-1615
18	Stanisław Wciankowicz	proboszcz	1615-27.4.1624
19	Sebastian Zagrodzki	proboszcz	19.5.1624-przed 4.7.1638
20	dr Szymon Jaroszowski	proboszcz	4.7.1638-1653
21	Fabian Kędzierski OF	administrator	1653
22	dr Adam Bydłoniewicz	proboszcz	1653-23.5.1670
23	Sebastian Machowicz	proboszcz	22.6.1670-między 31.5 a 17.6.1681
24	Mikołaj Jan Kanty Woszczyński	proboszcz	17.6.1681-1711
25	dr Tomasz Józef Majowski	proboszcz	8.1711-przed 27.4.1733
26	dr Kazimierz Pałaszowski	proboszcz	27.4.1733-12.1737
27	Karol Paweł Dzierzgowski	proboszcz	18.1.1738-12.1744
28	Jan Sitowski	proboszcz	3.1.1745-8.6.1775
29	Wojciech Józef Mroziński	proboszcz	6.9.1761-1769
30	dr Franciszek Pasiewicz	proboszcz	14.09.1775-1.1.1795
31	Ignacy Bartsch	proboszcz	20.9.1776-b.d.
32	Mateusz Tokarski	administrator	2-8.1795
33	Jan de Facundo Bayer	proboszcz	8.1795-1800
34	Franciszek Ruciński	administrator	9.1799-15.11.1801
35	Antoni Koralewicz	proboszcz	16.11.1801-17.12.1838
36	Ludwik Andrzejewski	administrator	18.12.1838-7.10.1839
37	Jan Chryzostom Pallar	proboszcz	8.10.1839-17.7.1873
38	Paweł Stanczykiewicz	administrator	24.7.1873-20.3.1874
39	Józef Zieliński	proboszcz	20.3.1874-23.10.1881
40	Paweł Jende	administrator	24.10-3.11.1881
41	Hilary Kocańda	administrator	3.11.1881-17.9.1882
42	Michał Sopata	proboszcz	14.9.1882-9.1.1884
43	Jan Wiejaczka	administrator	1.1884-1.1885
44	Antoni Pasiut	proboszcz	3.1.1885-18.5.1887
45	Maciej Żyła	proboszcz	18.5.1887-6.6.1894
46	Jan Bubula	administrator	11.6-26.10.1894
47	Andrzej Niemiec	proboszcz	26.10.1894-3.5.1908
48	Franciszek Słowiński	administrator	3.5-4.8.1908
49	Leon Władysław Miętus	administrator proboszcz	5.8.1908-25.9.1908 25.9.1908-22.7.1932
50	Józef Kilian	administrator	22.7-30.10.1932
51	dr Stefan Zalesieński	proboszcz	30.10.1932-10.10.1949
52	Jan Podczerwieński	administrator	2-3.1940
53	Karol Szymaszek	administrator	3.1940-17.8.1946
54	Michał Jędrychowski	administrator	11.1949-1.1950
55	Antoni Wojewoda	administrator	1.11.1949-1.1950
56	dr Edward Lis	administrator	18.1.1950-23.11.1958
57	Stanisław Jasiak	wikariusz-substytut administrator proboszcz	25.11.1958-9.1.1959 10.1.1959-1963 1963-12.1982
58	Józef Atłas	proboszcz	12.1982-15.8.2010
59	mgr lic. Piotr Lisowski	administrator proboszcz	15.8.2010-2011 2011-nadal

* w przypadku braku możliwości rozstrzygnięcia wątpliwości dotyczących daty rozpoczęcia lub zakończenia posługi, użyto określeń „przed”, „po” bądź kursywy.

 

Od 1269 roku udało się poświadczyć kierowanie parafią (proboszcz, administrator) przez 59 kapłanów. Pierwszym znanym z imienia jest urzędujący na pewno w 1312 roku ks. Arnold z Wrocławia, pierwszym zaś dla którego znamy dokładne daty urzędowania ks. Andrzej Wargowski (od 29 kwietnia 1592 do 14 marca 1608). Aż 10 posiadało doktoraty, w tym ks. Bydłoniewicz (proboszcz w latach 1653-1670) dwa – z filozofii i sztuk wyzwolonych. Największą karierę naukową zrobił jednak ks. Pałaszowski, dwunastokrotny rektor Akademii Krakowskiej. Najmłodszym znanym biegonickim proboszczem był ks. Zalesieński (gdy obejmował urząd miał 33 lata), najstarszym zaś ks. Pasiewicz (60 lat). Proboszczowie sprawowali również inne funkcje w administracji kościelnej. Ks. Mikołaj Wąsowicz był archidiakonem sądeckim, oficjałami (sędziami dla duchownych) byli księża Bydłoniewicz, Majowski, Mroziński, Wargowski i M. Wąsowicz. Czterech pełniło obowiązki dziekanów sądeckich: Bydłoniewicz, Dzierzgowski, Majowski i M. Wąsowicz. W okresie przynależności do diecezji tarnowskiej funkcje dziekanów starosądeckich pełnili księża Niemiec i Pallar, zaś wicedziekanów księża Atłas, Niemiec, Pallar i Zieliński. Niektórzy łączyli również funkcje proboszczowskie z miejscem w kapitule katedralnej w Krakowie (księża Dzierzgowski, Pałaszowski, Wciankowicz), czy kolegiackiej w Nowym Sączu. Wielu posiadało równolegle inne probostwa (ks. Bydłoniewicz w Piwnicznej, ks. Dzierzgowski w Muszynie, ks. Jaroszowski, Majowski i M. Wąsowicz w Starym Sączu, ks. Mroziński w Siedlcach, ks. Pasiewicz w Barcicach). Wśród znanych proboszczów najdłużej urzędującym był ks. Antoni Koralewicz (1801-1838), 34 lata pracował w parafii ks. Pallar, zaś 30 lat księża Sitowski i Woszczyński.

Ośmiu pochowano w Biegonicach. Są to: ks. Habdański (zm. 1574), ks. Koralewicz (zm. 1838), ks. Miętus (zm. 1932), ks. Niemiec (zm. 1908), ks. Pallar (zm. 1873), ks. Pasiewicz (zm. 1795), ks. Sopata (zm. 1884) i ks. Zieliński (zm. 1881). Ciało ks. Habdańskiego najpewniej złożono w krypcie kościoła parafialnego, ks. Zielińskiego pochowano na cmentarzu przykościelnym (co było szczególnym uhonorowaniem jego zasług dla parafii), zaś ks. Pallara wraz z innymi ofiarami epidemii na cmentarzu cholerycznym. Pozostałych złożono na cmentarzu parafialnym przy ul. Węgierskiej. Zachowały się groby trzech: ks. Miętusa, ks. Niemca i ks. Sopaty.

 

Współcześni wikariusze parafii św. Wawrzyńca w Nowym Sączu – Biegonicach

Proboszcz	Lata	Wikariusz	Lata
ks. Stanisław Jasiak	1959-1982	ks. Józef Atłas	1980-1982
ks. Józef Atłas	1982-2010	ks. Jan Kos	1985-1989
		ks. Józef Jeleń	1990-1994
		ks. Antoni Wolak	1994-1997
		ks. Marian Kuk	1997-1998
		ks. Zdzisław Socha	1998-2001
		ks. Wojciech Maślanka	2001-2003
		ks. Piotr Dymiński	2003-2005
		ks. Robert Krzyszkowski	2005-2007
		ks. Stanisław Goryl	2007-2008
		ks. Robert Duda	2008-2010
ks. Piotr Lisowski	od 2010	ks. Marek Kula	2011-2013
		ks. Andrzej Dernoga	2013-2017
		ks. Mariusz Mrzygłód	2017-

 

W latach 1944-2017 w Biegonicach istniała wspólnota sióstr szarytek, zakonu który powstał w 1633 roku we Francji. Łącznie pracowało w parafii 45 zakonnic, które opiekowały się chorymi, sprzątały w kościele, wypełniały obowiązki zakrystianki i organistki, uczyły religii, opiekowały się Stowarzyszeniem Dzieci Maryi. Do najbardziej zasłużonych należy zaliczyć s. Teresę Kawę (jasełka), s. Zdzisławę Jarosz (organistka), s. Władysławę Pieńkowską (opieka nad chorymi), Stanisławę Bednarczyk (zakrystianka), Antoninę Drozdowską (opieka nad chorymi). Tylko ta ostatnia zmarła w Biegonicach, a jej ciało spoczywało na cmentarzu parafialnym do 2017 roku.

Z parafii w Biegonicach pochodzi łącznie 17 kapłanów (w drugim nawiasie data święceń). Są to:

Mikołaj Walerian (XVI/XVII w.) OFM (1592)

Jan Głodowic (ok. 1635-zapewne 1668) (ok. 1658)

Walenty Jan Świetliński (1804-1870) (1828)

Wawrzyniec Zaremba (1848-1909) (1874)

Józef Lasak (1868-1928) (1893)

Stefan Szczepan Wierzyński (1870-1924) (1898)

Antoni Janik (1878-1952) (1902)

Stanisław Wójcik (1895-1980) (1922)

Stanisław Śmiałek (1912-1977) (1938)

Józef Kądziołka (1908-1987) (1943)

Stanisław Kałucki (1917-1994) (1950)

Wenancjusz Kądziołka (1933-1996) (1957)

Kołodziej Józef Piotr (*1958) (1985)

Paweł Cebula (*1973) (1998)

Łukasz Szkarłat (*1979) (2009)

Wojciech Witowski (* 1988) (2014)

Cyryl Kowalczyk (* 1989) OFM (2016)

 

Z parafii pochodzi również 15 sióstr zakonnych.

 

Ważne miejsce w każdej parafii zajmują kościelni i zakrystianie, niegdyś zwani też witrykami. Najstarszym znanym w Biegonicach był ok. 1624 Grzegorz Iwko. Pierwszym organistą był Franciszek Stabkowicz. Najbardziej znanym był jednak Stanisław Kądziołka, który grał na organach w Biegonicach przez 65 lat, za co został wyróżniony przez papieża Jana XXIII Krzyżem św. Sylwestra.

Trzeba też pamiętać o świeckich zarządcach kasy kościelnej, witrykach, tożsamych z kościelnymi. Współcześnie rozumiana Rada Parafialna istniała już w XIX wieku, a obecne jej funkcjonowanie regulują przepisy wydane w 1992 roku przez bpa Józefa Życińskiego. Funkcjonuje również rada ekonomiczna, a pierwsza o niej informacja pochodzi z roku 2002, gdy powołano takowe na mocy dekretu bpa Wiktora Skworca.